Berg-teken mellom Wagner og Brahms

Denne vinteren har Oslo-Filharmonien spelt klimakonsertar for byens 5. klassingar og vore på reise til Arktis med isblokkar i slagverket i eit nytt verk av Lera Auerbach. Det er spennande at orkesteret engasjerer seg i aktuelle tema, med den kunstnariske risikoen det inneber, mellom andre konsertar. Samtidig kan ein tenkje seg at både musikarane og abonnentane sukka ekstra letta ut – og inn igjen av velvere – sist veke. Torsdagskvelden var lagt opp i heilt tradisjonell fasong: med ouverture og solokonsert før pause og så ein symfoni, alt under ein erfaren, verdskjent dirigent, amerikanske Kent Nagano.

Opplevinga forsvarte også verdien av dette ritualet, ved å rett og slett vere gjennomarbeidd, solid og vakker.

Personleg syntes eg rett nok ikkje forspelet til Richard Wagners Parsifal var heilt maks. Det opna spennande, med intense linjer i stryk, og heldt på ein dristig, stor ro, men tolkinga var også litt omstendeleg, nesten tørr. Eg sakna meir sitring, meir av dei slumrande, skumle og forføreriske kreftene som er så typisk Wagner, og som varslar det som skal kome i operaen. Kanskje særleg fordi dette var ein konsert: Hadde Parsifal kome etterpå, kunne forspelet heller halde igjen.

I staden gjekk programmet vidare til Alban Bergs fiolinkonsert, som for meg skulle kome til å stråle over det meste andre denne kvelden.

Sorg og sivilisasjonskrise Det set inn så sørgjeleg, verket med undertittelen «til ein engel», skriven i 1935 til minne om dottera til Alma Mahler og Walter Gropius, som døde berre 18 år gamal. Men frå dei vare anslaga på harpe og dei opne strengjene på fiolin utviklar det seg til eit uroleg, dramatisk og framleis moderne stykke. Hos Oslo-Filharmonien med Nagano og – ikkje minst – solist Veronika Eberle, var det i gode hender.

Eberle blir stadig marknadsført som ho som «var 16 år gammel da hun i 2006 ble introdusert på Festspillene i Salzburg av Sir Simon Rattle» – då som solist med Berliner Philharmoniker. Det kan byrået hennar – og programhefta til orkestrane ho speler med – godt slutte med. For i starten av 30-åra står ho stødig på eigne bein, i sin eigen musikalitet, med ein tone som ber langt. Den stemmer dessutan svært godt med Bergs verk, som ho forlengst har spelt med fleire framståande europeiske orkester.

Konserten er kraftfull, samtidig som han har ein svevande karakter, med fri tonalitet og liksom ubunde av musikalske konvensjonar. Berg leikar likevel med klisjeane: Her er fragment av wienervalsar og koralharmoniar som aldri finn feste. Det minner om ein sentraleuropeisk kultur som er i ferd med å gå i oppløysing, som om verket har i seg ei større sorg enn den over eitt menneske, kan hende uro over ein heil sivilisasjon?

Same kva finst håp, trøst og lys, slik det også er skrive inn i den norske slektningen til Bergs konsert, Fartein Valen sin, frå 1947. Også den er tileigna ein som døydde altfor ung, nevøen Arne, og siterer ein koral mot slutten. Men der Valen finn ro i «Jesu meine Zuversicht», vever Berg berre inn tilslørte fragment av «Est ist genug» – utan eigentleg å lande, nokon stad.

Venleiken og dramatikken i alt dette urolege fekk Eberle fram, i ei sterk, myndig og silkemjuk tolking, i finstilt kammerspel med dirigent og orkester.

Skogstur med Brahms Det var i det heile tatt mange glimt av god kjemi mellom Oslo-Filharmonien og dirigenten denne kvelden. Nagano navigerte presist og klart, alltid i forkant, og han gav rom for glødande soli og gylne kammermusikalske augneblink i dei digre verka. Alt kom til sin rett i Johannes Brahms’ 1. symfoni etter pause.

Ei tre kvarters vandring med den robuste romantikaren Brahms er som ein frisk tur i skogen, tenkte eg denne gongen. Det verka som det er slik for musikarane også, at symfonien gjer godt å spele, med breie strok, djup pust og jamne pulsslag. For mange av oss som lyttar verkar landskapa kjente, med mønstre som gjentar seg – harmoniske og melodiske sekvensar, eller stammer av grantre på rekkje og rad, om du vil. Tidvis, må eg innrømme, fell eg inn i ein tankestraum som flyt vekk frå musikken, kanskje kjennest eit strok av keisemd. Men eg blir fanga inn igjen, som på skogstur, av uventa krefter, musikalske elvestryk, kanskje, eit vindkast frå toppen eller klangar med ekstra sterke fargar, eirgrøne eller djupe og mørke.

Berre nokre få stader minner symfonien tydeleg om kor nær den desperat ekspressive, aldri kvilande Wagner var den meir avbalanserte Brahms, i tid. I den nær vektlause dansen i tredje sats og i nokre dramatiske vendingar i siste, kom det fram. Det er ikkje meir enn seks år mellom symfonien i c-moll (1876) og Parsifal (1882), men den tjue år yngre Brahms kling liksom alltid som den eldste. Kan hende var han nøgd med det, då symfonien han hadde arbeidd med i fjorten år fekk tilnamnet «Beethovens tiande». Som føregjengaren sin, er også Brahms’ første blitt ein del av standardrepertoaret, og symfonien er slitesterk.

Likevel var det sorga og uroa frå første halvdel av 1900-talet, den frie tonaliteten og dei trøstande harmoniane som Berg-tok mest denne gongen. Og eg hører gjerne Veronika Eberle i Oslo igjen.