Samtidsmusikalsk lydjungel

Heilt sidan slutten på av 1990-talet har Alpaca Ensemble markert seg som nokre av dei fremste samtidsmusikarane i Trøndelag. Ensemblet har ei varierande besetning, men kjernen var lengje cellist Marianne Baudouin Lie, pianist Else Bø og fiolinist Sigrid Elisabeth Stang. Stang gjekk bort i 2024, men Lie og Bø held framleis fram under Alpaca-namnet. Dette er fyrste konsert i serien «Absolutt Alpaca» på Dokkhuset i Trondheim. Konsertserien skal, i følgje programmet, presentere nye prosjekt og samarbeid for å gje unge komponistar sjansen til å skrive for ensemblet. Konserten kunne skilte med heile sju verk på programmet, kor tre var urframføringar og fleire andre var nye arrangement av eldre verk.

Dei tre nye verka har vorte skrivne på bakgrunn av ei open utlysing Alpaca Ensemble sendte ut i vår, og på denne konserten kom urpremierane frå komponistane Mikkel Dahl Amundsen, Mikael Maliks og Børge Brustad. Amundsen og Brustad spelte også i Alpaca Ensemble ved dette høvet. I tillegg gjesta improvisasjonsensemblet Lemur denne konserten, med Bjørnar Habbestad (fløytar), Hild Tafjord (horn), Michael Duch (kontrabass) og Marianne Lie fra Alpaca som vikar for Lene Grenager på cello.

Lydleg dyrehage

Dokkhuset sin vanlege konfigurasjon har vorte endra for denne konserten – i staden for at musikarane står på ein scene som er bygd opp frå golvet med publikum framfor seg, står utøvarane på golvet på same nivå som oss, framfor ein av langveggane i lokalet. Utover kvelden skal det verte ein stadig straum av musikarar på og av scenen, og medan dei ikkje speler, sit dei på scenekanten og følgjer med på kollegaene sine.

Fyrste stykke er Amundsen sitt Quasi-aleatoric Explorations, for to fiolinar, cello, klaver, saksofon, trompet, trombone og tuba. Amundsen er trompetist, med bakgrunn frå jazzlinja på NTNU. Quasi-aleatoric Explorationsopnar med at Bø slår på strengane til flygelet med ei mjuk perkusjonskølle. Ein enkelt tone gjentakast i ein jamn, pulserande straum medan dei andre musikarane legg forsiktige klangar over. Musikken byrjar å crescendere, klangane vert meir intense og tonestraumen frå flygelet fyller heile rommet. Brått vert dei spake og lågmælte att, og musikarane byrjar å bevege seg rundt om i rommet. Nokon går bak publikum, andre ved sida, og igjen andre vert ståande igjen på scenen. Me vert omringa på alle kantar av instrument som tilsynelatande etterapar dyrelydar, som om me var i ein jungel av messig, treblås og strykarklang. Effekten av denne romleggjeringa av musikken er god og verknadsfull, men altfor brått tek det slutt; dette lydlandskapet er såpass interessant at stykket godt kunne ha vore minst tre gongar så langt.

Fyrig Biber og Schubert-klangflatar

Etter dette er det klart for Alpaca-versjonar av Heinrich Biber sin Sonata Representativa og fjerdesatsen frå Franz Schubert sin Pianokvintett i A-dur, også kjend som «Aure-kvintetten».

Biber-sonaten frå 1669 er fyrst, her i versjon for fiolin, cello, klaver og kontrabass, og dette er eit herleg stykke musikk. Sonaten består av musikalsk utforsking av lydane til mellom anna frosk, gauk, hane, høne og katt, og den er full av humor og musikalske krumspring. Det er ei spenstig lettsindigheit over musikken og framføringa til ensemblet, med lange, improvisatoriske utsiringar frå Thorsen og leiken utforsking av instrumentklang frå Lie. Alpaca-versjonen er også meir prega av dissonans enn originalversjonen, og heile tida er det ei munter og godmodig stemning i både musikken og framføringa.

Overgangen til neste del av konserten er mildt sagt brå. Lemur inntek scenen og spelar eit lengre improvisasjonsstykke. Det skjer eit tydeleg estetisk rykk frå Biber sin muntre barokkmusikk til Lemur sine tunge, tette klangar, men når støvet legg seg, tonar improvisasjon av høg klasse fram. Habbestad si fløyte dansar ein krokete, frenetisk dans over Lie, Duch og Tafjord sine tettvakse tonekratt. Ei stund får kombinasjonen av kontrabass i høgt register og horn meg til å lure på om det er elektronisk forvrenging av instrumenta som skjer, men det er berre ein illusjon skapa av instrumenta i kombinasjon. Det er eit slåande og intenst lydbilete, fullt av klangutforsking og hardtslåande dissonansar. Likevel vert det litt for einsfarga etter kvart. Sjølv om kvar av musikarane varierer klangen frå sitt eige instrument stadig, er alle saman til stades i lydbiletet meir eller mindre heile tida, og for min del vert det samla estetiske inntrykket derfor i overkant monotont etter ei stund.

Og så er det klart for eit nytt estetisk rykk: Bø snik seg inn på scenen, og flygel og kontrabass lagar ein spelande overgang til Schubert-stykket, medan Habbestad og Tafjord smyg seg ut, og Thorsen og Neher listar seg inn. Diverre kling ikkje dette fullt så bra som Biber-sonaten. For all del, dei spelar vakkert og lidenskapleg, men eg saknar flaumen av humor og speleglede frå tidlegare. Schubert sin musikk vert ikkje utforska i like gjennomført grad som Biber sin, og samanlikna med Lemur sin hardtslåande, tett dissonerande improvisasjon vert inntrykket litt tafatt. I tillegg kjennes ikkje overgangspartiet mellom dei gjennomarbeidd nok ut. Eg er ikkje overtydd om sidestillinga av dei to estetiske ytterpunkta Lemur og Schubert-kvintetten representerer gjev heilt meining slik dei vert presentert her.

Forskremt alpakka

Resten av konserten spelte musikarane frå Alpaca Ensemble og Lemur saman i forskjellege konstellasjonar. Så følgjer neste tingingsverk i dette fullspekka programmet: Mikael Maliks sitt Knølhvalen, for to fiolinar, cello, saksofon, basstrombone, tuba og klaver. Komponisten, som har bakgrunn frå kyrkjemusikk og komposisjon, fortel at dette er basert på spektralanalyse han har gjort av kvalsong. Stykket er av spektralistisk natur, og Maliks syner fram godt handlag med både dei musikalske virkemidlane han vel og instrumentklangane. Han har ein spesielt fin måte å setje saman mindre instrumentkombinasjonar i ensemblet, og han klarar å unngå ein pastisjetterlikning av kvalsongen til fordel for utforsking av sjølve lydfenomenet. Også dette stykket kunne med fordel ha vore merkbart lengre, då forma på stykket gjerne kunne ha fått meir rom til å utvikle seg.

Børge Brustad er den siste av dei tre komponistane som har vorte løfta fram på denne konserten. Brustad er fiolinist, og også han har bakgrunn frå jazzlinja i Trondheim. Stykket hans, Alpakkaer, er skrive for to fiolinar, klaver, cello, saksofon og tuba, og er eit programmatisk stykke basert på alpakkaane sine lydar. Dei to fiolinane er plassert bak publikum på vår høgre side, saksofon og tuba på vår venstre og klaver, cello og trombone framfor oss. Små motiv, lamabrek frå fiolin, cello og trombone i ein pastoral dialog med kvarandre, opnar stykket. Etter ei stund i dette idylliske landskapet eksploderer eit brutalt saksofonhyl inn i musikken. Det er som om ein flyalarm har gått av inne i lokalet, og heile musikken bryt ut i redselsskrik, før han sakte samlar seg i eit vakkert harmonisk landskap. Av dei tre unge komponistane sine stykke er dette absolutt det mest formmessig fullenda, og er proppfullt av interessante musikalske idéar.

Siste del av konserten består av to satsar frå Saint-Saëns sitt Dyrenes karneval, «Elefanter» og «Svanen», med Hermann Hestbek sitt stykke Geiter i mellom. Dei to Saint-Saëns-satsane vart spelt ganske uendra frå originalversjonane, anna enn at dei har vorte omorkestrert for ei ny instrumentering. Plasseringa av Hestbek sitt stykke mellom desse to har gjeve meg litt hovudbry. Stykket er såpass mykje lengre enn Saint-Saën sine to satsar at eg ikkje vert heilt klok på om det skal vere eit slags interludium, eit sjølvstendig stykke, eller eit kompliment til Saint-Saëns sin musikk. Geiter er absolutt eit interessant verk, med mange særs gode harmoniske idéar og ein rytmisk kvalitet eg ofte saknar i norsk samtidsmusikk, men den stilmessige kontrasten mellom desse tre stykka er så stor at det vert vanskeleg å sjå dei som delar av same musikalske heilskap. Eg forstår ikkje heilt kva det er meininga at desse to verka og dei ulike uttrykka skal tilføre kvarandre.

For store kontraster

Samla sett er dette ein konsert med mykje blanda drops. Eg forlèt salen med ei kjensle av ein konsert prega av fleire solide speleprestasjonar og ikkje minst solide komposisjonar, spesielt frå Amundsen, Maliks og Brustad, men der den kontrastfylte programmeringa ender opp med å ta vekk frå konsertopplevinga som heilskap. Dette kunne godt ha fungert fint, kan hende med litt andre programmatiske val og meir gjennomarbeidde overgangar, men denne gongen vert kontrastane for store, og samanhengane mellom dei ulike estetikkane for uklåre til å gjere forsøket overtydande.