Kultur er forsvar

Det er forskjell på fattig og rik, også i regjeringa. For same dag som kulturministeren avlyste nye satsingar i sitt budsjett for neste år, kunne vi høyre ein offensiv kommunalminister garantere at det på hans budsjett ikkje vil mangle pengar til samanslåtte kommunar og fylke som vil skilje lag i 2023.

“I 2023 vil det å bli skjerma for kutt vere den store sigeren,” var derimot den trøysteslause bodskapen frå Anette Trettebergstuen til norsk kulturliv gjennom Aftenposten 8. september. Vi må altså sjå langt etter alle kulturløfte regjeringa har gitt. Om det òg betyr regelrette kutt i løyvingane til samfunnsberande kulturinstitusjonar, får vi først vite 6. oktober.

Alle skjønar at statsbudsjettet for 2023 må bli stramt. Det er urolege tider, det er krig i Europa. Vi har ein nasjonal økonomi som ikkje toler stort meir av pengebruk. Men kor kjem den frå, førestillinga om at kunst og kultur alltid skal stå så høgt på kuttlista når tidene blir vanskelege? Kulturbudsjettet er lite. Reint økonomisk kunne jo regjeringa ha oppnådd det same og meir til ved å vere litt meir forsiktig med foring av politiske kjepphestar.

I ei tid der vi treng å finne saman som nasjon, bør vi diskutere dette før vi fordeler fellesskapets midlar: Kva vil styrke oss og kva kan svekke oss?

Svak diskusjon Visjonære politikarar har tenkt annleis om kultur og krise enn det regjeringa vår no legg opp til. Eg veit at kulturministeren kjenner til Matteo Renzis svar då terroren igjen råka Europa – i Paris – i november 2015. Den italienske statsministeren varsla straks tiltak for to milliardar euro: halvparten til sikring og ein like stor del til å gi ungdom tilgang til teater, museum, konsertar og litteratur. “Alle pengane vi set av til sikkerheit vil bli ei investering om vi hugsar kva vi forsvarar: identiteten vår, sett saman av pluralisme, dialog og toleranse,” sa Renzi.

Desse perspektiva er berre svakt til stades i den politiske diskusjonen i Norge. Innanfor dei forståingsrammene som Finansdepartementets sosialøkonomar alltid får sette (diskret i bakgrunnen, vi berre anar dei ved at ulike politikarar som Kristin Halvorsen, Siv Jensen og Trygve Slagsvold Vedum etter ei stund som finansministrar snakkar heilt likt), er norsk politikk mest ein appell til lommebøkene. Andre former for bøker, teater, musikk eller bildekunst er berre sjeldan oppe til debatt.

Kulturlivet er dels skyld i dette sjølv, høfleg ventande i kø for auka offentlege løyvingar som vi ofte står. Journalist og mediekritikar Anki Gerhardsen har kanskje eit poeng når ho seier at kunstfeltet er dei mest servile i norsk offentlegheit, og dermed sjølv bidrar til å gjere kunst ueigna for den offentlege samtalen.

Motstandskraft Motstandskrafta og offerviljen det ukrainske folket har vist oss kvar dag sidan 24. februar gjer djupt inntrykk. Det har òg ført til ein gryande debatt om det norske totalforsvaret. Er vi budd til å stå imot like sterkt? Svaret er truleg nei.

Motstandskraft handlar dels om førebuing og øving, men den botnar i alle tilfelle i identitet, kjensle av fellesskap og at noko er verd å ofre alt for. Identitet i Norge i dag er akkurat like samansett og mangfaldig som Renzi skildra den for Italia.

Kulturlivet er i denne samanhengen ein ustyrleg myriade av frie samtalar, tusentals samtidige forhandlingar mellom kunst og publikum om kva vi opplever, kven vi er og kva vi har felles. Ikkje berre gjennom ettertenksam refleksjon, like gjerne gjennom det vi ler av. Ut av dette kjem også motstandskraft.

Kulturens kraft er der også i konflikt og krig: Vladimir Putin ville faktisk fått eit sannare bilde av kva som venta han i Ukraina ved lese landets poesi. Allereie på 1800-talet åtvara nasjonaldiktaren Taras Sjevtsjenko om at Dnipro ville “føre blodet frå tyrannen ut mot Svartehavet” (Testamente). I staden baserte Putin seg på løgnene frå eiga etterretning om eit land som var lett å ta. Og blodet flyt.

Krig er dehumanisering. Kultur er dialog. I mørke tider fungerer nettverk mellom kunstnarar og institusjonar, bygd opp over mange år, som eit humanistisk samband over og bak krigens frontar. Vi har sett dette bety noko, det siste halve året.

Drama på norsk I dette store bildet, har nokre millionar til eller frå på eit norsk kulturbudsjett noko å seie? Absolutt. Framtida for ny norsk dramatikk blir avgjort i dette statsbudsjettet. Det står om eit beløp som ikkje treng vere større enn 10 millionar kroner.

Nett no kuttar teater etter teater planar om å bestille nyskriven norsk dramatikk. Ein ny bransjeavtale sikrar dramatikarane ein vesentleg og velfortent auke i honoraret. Dette rettar opp mykje av 20 års etterslep. Men vi som har forhandla for teatera og dramatikarane har tydelegvis gjort rekning utan vert: Løftet i Hurdalsplattformen om å innføre ei støtteordning for ny norsk dramatikk er utsett på ubestemt tid. Det er i alle fall signalet vi får frå Kulturdepartementet. Då blir prislappen på nye norske teaterstykke for høg for teatera, som allereie slit med økonomien etter konsekvent underfinansiering i alle år med Solberg-regjeringa.

Norsk litteraturpolitikk er ein internasjonal suksess, både som litterært system og målt etter kor mykje av litteraturen vår som blir omsett til andre språk. Her skal Anette Trettebergstuen ha ros for handlekrafta si det første året. Ho har utarbeidd eit framlegg til boklov som vil sikre dette systemet for framtida.

På vårt litterære landslag spelar òg dramatikarar som Jon Fosse og Arne Lygre. Lygres siste verk, megasuksessen Tid for glede, blei til etter ei bestilling frå oss på Det Norske Teatret. Då stykket no i haust hadde premiere fransk versjon i Paris og fekk strålande mottaking, var kulturministeren hjarteleg til stades. Statsbudsjettet på torsdag vil vise om ho òg ønskjer å vere til stades for alle dei som akkurat no sit og formulerer si stemme i den livsviktige samtalen kunsten er.